Aleksander Hercen

Aleksander Iwanowicz Hercen, ros. Александр Иванович Герцен, (ur. 6 kwietnia (25 marca jul.) w Moskwie) 1812, zm. 21 stycznia 1870 w Paryżu) – rosyjski pisarz, myśliciel społeczny, działacz polityczny.Urodził się w Moskwie, jako nieślubny syn rosyjskiego arystokraty Iwana Jakowlewa i pochodzącej ze Stuttgartu 16-letniej Henrietty Wilhelminy Luisy Haag, nazwisko utworzono mu od das Herzchen (serduszko), jak zwracała się do niego matka. Wstąpił na Uniwersytet Moskiewski w 1829, rozpoczął studia matematyczno-fizyczne. Początki zainteresowań społeczno-politycznych Hercena wiążą się z powstaniem dekabrystów i straceniem przywódców. Wraz z przyjacielem Mikołajem Ogariowem założył koło filozoficzne. Krąg zainteresowań Hercena oscylował wokół myśli socjalistyczno-utopijnej (Saint-Simon). Działalność Hercena wzbudziła podejrzliwość caratu, co doprowadziło do aresztowania uczestników koła. W 1835 Hercen, jako przywódca, został zesłany do pracy administracyjnej. Kiedy w 1840 powrócił do Moskwy był opozycyjnie nastrojonym myślicielem, zapoznał się z pracami Hegla, które wywarły na niego znaczny wpływ. W ruchu społecznym Rosji Hercen zaczął odgrywać istotną rolę w latach czterdziestych, gdy aktywnie zwalczał słowianofilskie utopie społeczne. Oprócz publicystyki uprawiał wówczas twórczość artystyczną. Jako pisarz beletrystyczny znajdował się pod wpływem Gogola. W roku 1847 Hercen wyjechał za granicę, a w 1850 uzyskał status emigranta politycznego. Projektował wszcząć walkę z reżimem mikołajowskim z zewnątrz. Z zachwytem śledził przebieg i rozwój Wiosny Ludów we Francji i Włoszech. Załamanie zrywu rewolucyjnego oznaczało dla Hercena kryzys światopoglądu i klęskę okcydentalistycznych ideałów. W tym czasie rozgrywał się również osobisty dramat Hercena związany ze śmiercią żony. Po pobycie we Włoszech, Francji i Szwajcarii w 1852, Hercen osiadł w Londynie, gdzie nawiązał współpracę z Towarzystwem Demokratycznym Polskim i przy jego pomocy organizował Wolną Drukarnię Rosyjską. Po klęsce Rosji w wojnie krymskiej i śmierci Mikołaja I w 1855 założył czasopismo "Polarnaja Zwiezda", nawiązujące do tradycji dekabrystów. W lipcu 1857 rozpoczął z Ogariowem druk "Kołokoła", który kolportowany do Rosji stał się potężnym czynnikiem radykalizacji nastrojów. Od wydania manifestu carskiego w 1861 dotyczącego reformy uwłaszczeniowej, Hercen przeszedł na stanowisko rewolucyjnych demokratów, planując sojusz z Czernyszewskim, który został jednak wykluczony z życia społeczno-politycznego Rosji. Hercen zaś kładł podwaliny pod przyszły radykalny ruch narodnicki w Rosji. Wówczas też współpracował z Michałem Bakuninem. Na przełomie lat 1861/1862 powstała pierwsza Ziemla i Wola, na którą wpływ miały poglądy Hercena. W 1863 poparł powstanie styczniowe, co spowodowało protesty emigracji rosyjskiej i utratę przez "Kołokoł" połowy abonentów. W 1867 pismo, wobec braku zainteresowania, zostało zamknięte. W latach 1852-1868 Hercen stworzył Rzeczy minione i rozmyślania, literacką kronikę własnego życia, ale też życia ideowego Rosji i Europy.