Iwan Kotlarewski

Iwan Kotlarewski ukr. Іван Петрович Котляре́вський, (ur. 9 września 1769 w Połtawie - zm. 10 listopada 1838 tamże) - ukraiński poeta i dramaturg, jako pierwszy wprowadził żywy język ludowy do literatury ukraińskiej. Autor żartobliwej trawestacji Eneidy Wergiliusza (cz. 1 wydana w 1798, całość w 1842) oraz popularnych w Małorosji wodewilów: Natalka-Połtawka (wyd. 1839), Moskal-czariwnyk (wyd. 1841), krążących początkowo tylko w odpisach. Urodził się w rodzinie urzędnika magistratu miejskiego, która w 1793 r. została wpisana na listę szlachty. Dom Kotlarewskich stał w malowniczej części Połtawy, która w tym czasie bardziej przypominała wielką wieś, niż miasto. Dzieciństwo K. minęło w towarzystwie bosonogich rówieśników, na zabawach nad rzeką na łonie natury. To zapewne ukształtowało w nim wrażliwość na piękno ojczystej przyrody i biedę ludzką. On sam z uśmiechem znosił domowe niedostatki. U miejscowego diaka pobierał pierwsze nauki. Jako 10-letni chłopiec wstąpił do Katerynosławskiego Seminarium w Połtawie. Program nauczania (10-13 lat) obejmował języki rosyjski i łaciński, literaturę, poetykę, retorykę, filozofię i teologię. Seminarzyści nabywali praktycznych umiejętności przekładania i naśladowania twórczości Wergiliusza, Owidiusza i Horacego – w języku rosyjskim. Na czasy edukacji Kotlarewskiego w seminarium przypada państwowa reforma oświaty, wskutek której dostał możliwość uczenia się także języka francuskiego. Z języka tego będzie potem tłumaczył literaturę. Pierwszy biograf Kotlarewskiego, Steblin–Kamiński, zaznacza, że w młodości miał łatwość dobierania rymów do każdego niemal słowa. Z tego powodu koledzy przezwali go „rymaczem” ("rymokletą"). W 1789 r. Kotlarewski, nie ukończywszy seminarium, porzucił szkołę i wstąpił na służbę do Kancelarii Noworosyjskiej, zaś w 1793 r. został guwernerem w rodzinach na Połtawszczyźnie). W 1794 roku Kotlarewski rozpoczął prace nad Eneidą – swoją trawestacją dzieła Wergiliusza. W 1798 r. w Petersburgu, staraniem asesora Parpury, ale bez zgody autora, zostały opublikowane pierwsze trzy części dzieła Kotlarewskiego. W latach 1796 – 1808 Kotlarewski był na służbie wojskowej w Siewierskim Pułku Karabinierów, sformowanym w oparciu o ukraińskie pułki kozackie, brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej. W związku z zakwaterowaniem pułku na Połtawszczyźnie mógł brać udział w miejscowym życiu kulturalnym. W l. 1806–1807 ze swym pułkiem wziął udział w wojnie rosyjsko-tureckiej. W 1808 r. odszedł z wojska w randze kapitana. W tym czasie ukazało się drugie wydanie Eneidy. Spodziewając się znaleźć cywilną posadę, Kotlarewski udał się do Petersburga. Jeden z jego biografów – Tereszczenko - ocenia, że popularność Eneidy w niczym mu nie pomogła, gdyż nie mógł liczyć na niczyją protekcję. Poprawił zatem część trzecią i wydał autorską wersję swego dzieła. Po powrocie do Połtawy Kotlarewski otrzymał posadę dyrektora domu opieki dla dzieci biednej szlachty. Zakład miał świecki charakter, nauczał matematyki, geografii, geometrii, literatury i umiejętności wojskowych. Obraz humanistycznego pedagoga, jakim niewątpliwie charakteryzował Kotlarewskiego, odmalował Szewczenko w powieści Bliźniacy. Sumienność i energiczność Kotlarewskiego została doceniona przez generał gubernatora Rostowskiego, który w 1812 r. powierzył mu misję sformowania pułku kozackiego. Sformowawszy pułk w ciągu 17 dni, Kotlarewski wypełniał także nadal obowiązki dyrektora. W tym czasie pracował już nad piątą częścią Eneidy i w kwietniu 1817 r. napisał rosyjski przedśpiew Ody Safo, który został opublikowany w charkowskim albumie "Molodyk". Uważa się go również za autora kantaty z przełomu 1814/1815 roku. Był członkiem połtawskiej loży masońskiej Umiłowanie dla Prawdy (ukr. Любов до істини). Jednak należy podkreślić, że skład społeczny loży był bardzo zróżnicowany, a poglądy jej członków umiarkowane. W latach 1818 - 1821 Kotlarewski był dyrektorem i duszą połtawskiego teatru. Dokładał wszelkich starań, by zapewnić teatrowi repertuar. Napisane przez niego w latach 1818–1819 Natalka Połtawka i Moskal czariwnyk na długo przed publikacją żyły własnym scenicznym życiem. Oba utwory spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem, a nazwisko autora stało się szeroko znane nie tylko na Ukrainie, ale także w Rosji, szczególnie w kołach kulturalnych Petersburga. W ostatnich latach życia Kotlarewski podtrzymywał kontakty z wybitnymi działaczami kultury i uczonymi. Poza tym w latach 1829–1838 w Połtawie gościli u niego Gogol, Pogodin i in. W 1835 r. Kotlarewski odszedł ze służby, otrzymując 500 rubli corocznej pensji. Umarł 10 listopada 1838 r. Został pochowany w Połtawie.